Pas geleden bezocht ik de expositie ‘Bij ons in de Biblebelt’ in het Catharijne Convent in Utrecht. Als antropoloog maar ook als katholiek opgevoede ben ik geïnteresseerd in het protestantisme en vooral de orthodoxe varianten daarvan. Deze expositie bood mij weer nieuwe inzichten.
Katholiek versus protestant
In mijn geboortedorp Bovenkarspel kenden wij eind jaren ’50 twee soorten mensen: de katholieke meerderheid die ‘goed’ was en een protestantse minderheid, die ‘wij’ als heidenen zagen. Meer wist ik destijds niet over het protestantisme. Pas later leerde ik dat er belangrijke verschillen waren tussen beide hoofdstromingen in het christendom en dat er talrijke protestantse substromingen bestaan.
Religieuze interpretaties
Als antropoloog maakte ik later kennis met de andere wereldreligies en leerde ik belangrijke parallellen zien. Net als in het christendom bestaan er in deze religies op grond van lokale culturele interpretaties verschillende stromingen. Zoals het christendom in de VS of Brazilië anders is dan het Nederlandse christendom geldt dat bijvoorbeeld ook voor ‘de’ islam in Marokko en Turkije.
Collectivisme en zuilen
Voordat ons land in grote mate seculariseerde kenden wij het zuilensysteem ofwel collectivistische subculturen. Op grond van levensbeschouwelijke verschillen vormden Nederlanders in de loop der tijd eigen subculturen, die alle aspecten van het leven en ook de identiteit van individuen bepaalden.
Collectivisme en individualisme
In trainingen cultuursensitief werken voor zorg- en welzijnsprofessionals wordt vaak gewezen op het onderscheid tussen collectivistische en individualistische culturen. Implicatie daarbij is dat migranten vooral collectivistische culturen vertegenwoordigen en niet-migranten een individualistische inslag zouden hebben. Voor de communicatie met cliënten met een andere culturele achtergrond kan genoemd onderscheid een valkuil zijn. Kort gezegd zijn er vele migranten en hun nakomelingen die individualistisch denken en handelen. En omgekeerd zijn er vele niet-migranten die collectivistisch zijn ingesteld.
Biblebelt als voorbeeld: diversiteit en dynamiek van cultuur
Ter nuancering van de tweedeling collectivisme – individualisme is een bezoek aan genoemde expositie zeer de moeite waard. Enerzijds geeft het je een interessante impressie van hoe een collectivistische cultuur ontstaat en functioneert. In dit geval gaat het om de ‘zuil’ van de zogenoemde reformatorische christenen of ook wel bevindelijk gereformeerden. Het hele leven (gezinsleven, opvoeding, onderwijs, werk, vrije tijd) van leden van deze subcultuur staat in het teken van het Woord van God. In die zin vormen zij een aparte subcultuur in Nederland. Tegelijkertijd wordt via gefilmde uitspraken en ander beeldmateriaal duidelijk hoezeer de belevingswereld van individuen heel anders is. Ieder probeert op zijn of haar wijze om te gaan met de lokale stelregel: ‘In de wereld maar niet van de wereld.’